Беларусская активистка и популяризаторка культуры Мария Гриц загорелась нестандартной идеей. Она хочет, чтобы у беларусов была точная копия креста Софии Минской, оригинал которого хранится в Копенгагене. Поддержать инициативу может каждый желающий — на сайте 4fund.com открыт сбор. В нем сказано, что крест — один из самых важных артефактов нашей истории, о котором мало кто знает.
Мария живет в Белостоке. Впервые крест Софии Минской она увидела в 2024 году в Национальном музее Дании. Не скрывает, для нее это было открытие.
— У датчан сваё бачанне яго гісторыі, але ёсць даследаванні, якія паказваюць: існуе вялікая верагоднасць, што ён быў прывезены з Беларусі, — рассказывает Мария. — Сафія Менская пабралася шлюбам з каралём Вальдэмарам I і ў пасаг ці падарунак атрымала гэты крыж. І мне так захацелася, каб шмат людзей даведаліся, што нашая ювелірная спадчына багатая не толькі крыжом Еўфрасінні Полацкай. Акрамя таго, што гэта сакральны артэфакт, гэта яшчэ і мастацтва, пра якое мы нячаста гаворым. А гэтая традыцыя вартая ўвагі.
С тех пор у Марии возникла идея, что реликвию нужно вернуть «в сознание» беларусов. В 2025-м она от желания перешла к делу. В Литве нашла ювелира, который готов взяться за создание реплики. До того как дать беларуске ответ, мастер собрал консилиум из коллег, где обсудил цену за такую работу. Так и появилась сумма в 4400 евро, указанная в сборе. Это траты на материалы и труд специалиста.
— Майстар вельмі адказна паставіўся [да праекта]. Калі запыталася, ці будзе гэта выключна ручная праца альбо можна надрукаваць, напрыклад, на 3D-прынтэры, ён нават абразіўся, — передает тот разговор Мария. — Сказаў, гэты праект вымагае максімальнага набліжэння да традыцыі XII стагоддзя. Крыж складаецца з двух частак. Ён унутры полы, раней туды клалі мошчы святых.
По расчетам ювелира, работа займет несколько месяцев. В планах Марии, чтобы крест был готов к августу. Затем артефакт из Литвы доставят в Данию. К этому времени авторка проекта планирует собрать группу беларусов, которые вместе с ней отправятся за артефактом в Копенгаген. Почему туда? Чтобы не только увидеть и привезти в Польшу реплику, но и посмотреть на оригинал.
Храниться крест Софии Минской будет в Музее свободной Беларуси в Варшаве. В сентябре там начнется выставка. На ней представят не только артефакт, но и документальный фильм с его историей и зарисовками из путешествия беларусов в Данию. Кроме того, авторы проекта хотят создать «Книгу меценатов». Сюда запишут имена людей, которые открыто донатили на крест (свои данные желающие оставляют на странице сбора), и укажут анонимных благотворителей.
— Хачу, каб усе бачылі, мы аднавілі перліну нашай гісторыі высілкамі вялікай колькасці людзей, — объясняет Мария Гриц. — Пасля гэтай выставы крыж застанецца ў Музеі вольнай Беларусі. Але ёсць такая ініцыятыва «Лятучы музей». Цімафей Акудовіч — папулярызатар беларускай гісторыі, ладзіць лекцыі пра мецэнацкія здабыткі, звязаныя з нашай гісторыяй. Напрыклад, зараз у яго турнэ з мапай Радзівілаў. Мы дамовіліся, што ён будзе распавядаць і пра Крыж. Бо, як вы памятаеце, мая вялікая мэта вярнуць памяць і пра артэфакт, і пра княжку Сафію.
Есть у Марии и ответ на вопрос, почему в непростые времена беларусы должны донатить на крест, когда помощь нужна экс-политзаключенным, которые собирают на «начало новой жизни» в чужой стране или на лечение.
— Не думаю, што адно замяняе другое, калі шчыра. Падтрымліваць палітзняволеных, іх сем'і — гэта бясспрэчна і вельмі істотна. А я мару, што ў нас мае быць выбар, — объясняет свою позицию собеседница. — Я не кажу, замест аднаго выбірайце другое. Але калі ў чалавека ёсць жаданне падтрымаць адно і другое — гэта цудоўна.






